Do lat dziewięćdziesiątych kobiety w Japonii rzadko miały okazję stawać za kamerą. Sformalizowany, hierarchiczny układ sił w studiach produkcyjnych nie dopuszczał ich do reżyserskich stołków. W kraju słynącym z niezwykle bogatej kultury filmowej, na przestrzeni kilku dekad pojawiło się ledwie kilka kobiet zdolnych przełamać tę regułę – lecz ich nazwiska znane są nielicznym. Przemiany obyczajowe, ekonomiczne oraz rozwój nowych technologii, doprowadziły jednak do cichej rewolucji. Pionierką stała się Naomi Kawase, której debiutancki film, "Suzaku", zdobył nagrodę w Cannes w 1997 roku.

Szturm młodego pokolenia

Nowe tysiąclecie przyniosło wysyp kobiecych reżyserskich debiutów, które zainteresowały nie tylko krytykę filmową, ale też przyciągnęły do kin rzesze widzów. Produkcje autorek takich jak Miwa Nishikawa, Naoko Ogigami czy Momoko Ando doczekały się uznania na licznych międzynarodowych festiwalach – od Berlina po Hongkong, a ich filmy regularnie pojawiają się na liście najlepszych filmów roku prestiżowego japońskiego magazynu Kinema Junpo. W 2014 japońskim kandydatem do Oscara był film urodzonej w 1977 roku Mipo O. Mark Schilling, światowej sławy znawca kina japońskiego, uznał "kobiecą nową falę" za najważniejszy trend w rozwoju tej kinematografii w ostatnich latach.

0,5 mm, reż. Momoko Ando

Punkty widzenia

Obecność kobiet za kamerą pozwala pokazać rzeczywistość z perspektywy, której w japońskim kinie dotąd brakowało. Nie znaczy to jednak, że ich ogląd jest jednolity. Artystki zaprzeczają stereotypom "kina kobiecego", tworząc filmy bardzo różnorodne pod względem stylistycznym: od surrealistycznych eksperymentów, poprzez artystyczne kino społeczne, po ciepłe komedie.

Naoko Ogigami to specjalistka od tego ostatniego gatunku, o stylu rozpoznawalnym na pierwszy rzut oka (do tego stopnia, że jej nazwisko bywa używane w funkcji przymiotnika, gdy krytycy chcą opisać słodko-melancholijne produkcje o przemyślanej wizualnej kompozycji z dużą ilością pastelowych kolorów). W jej filmach do rangi sztuki urastają codzienne, drobne czynności, z których celebrowania słynęła dawna kultura Japonii: przygotowywanie jedzenia, dbanie o porządek, urządzanie domu, małe gesty codziennej krzątaniny.

Yuki Tanada zasłynęła z kolei jako autorka odważnych obyczajowo filmów o nastolatkach odkrywających seksualność – temat cielesności, dojrzewania, nauki samodzielności i niezależności przewijają się w całym jej dorobku. Bezpretensjonalny i szczery, a przy tym pełen ciepła i humoru sposób opowiadania o wstydzie, pożądaniu, wyzwaniach niezależności sprawił, że zyskała ogromną przychylność widzów i krytyków. W swoich filmach korzysta też często z popkulturowych odniesień, zwłaszcza do świata komiksu – wiele realizowanych przez nią scenariuszy to adaptacje mang.

Mipo O na początku filmowej drogi pracowała w firmie produkcyjnej Nobuhiko Obayashiego. Jej pierwsze pełne metraże były obyczajowymi komediami. W trzecim filmie podjęła się bardziej dramatycznego tematu, adaptując powieść Yasushiego Sato, pełną bolesnych emocji i dotykającą niełatwych dla Japończyków społecznych kwestii. "Tylko tam pada światło" zostało okrzyknięte jednym z najważniejszych filmów dekady.

Niełatwe kwestie porusza w swojej twórczości także Momoko Ando – pochodząca z filmowej rodziny producentka, scenarzystka i reżyserka, jedna z najważniejszych postaci na scenie niezależnego japońskiego kina. Jej debiutancki "Kakera" opowiadał o miłości dwóch młodych kobiet, z dużą wrażliwością i niesztampowo pokazując proces tworzenia się i rozwijania związku. W "0,5 mm" przygląda się starości, międzypokoleniowym relacjom i wyzwaniom związanym z prowadzeniem naprawdę wolnego życia, które wybiera główna bohaterka.

Tylko tam pada światło, reż. Mipo O

Gość festiwalu

Gościem specjalnym festiwalu będzie Miwa Nishikawa, reżyserka i pisarka, autorka przewrotnych i błyskotliwych scenariuszy, która karierę zaczynała jako asystentka Hirokazu Koreedy. Uznawana za spadkobierczynię humanistycznego nurtu japońskiej kinematografii i mistrzów takich jak Yasuhiro Ozu czy Mikio Naruse, w swoich filmach dużą wagę przykłada do psychologii bohaterów, przygląda się wnikliwie podejmowanym przez nich wyborom etycznym, w przewrotny sposób pokazuje skomplikowane związki prawdy i kłamstwa. Nishikawa jest laureatką wielu prestiżowych nagród – między innymi Japońskiej Akademii, krytyków Kinema Junpo i Mainichi Shinbun oraz Blue Ribbon Award, a także laurów za scenariusz i reżyserię na festiwalu w Jokohamie.

Program sekcji

Sekcja "Kino japońskich reżyserek" 9. edycji Pięciu Smaków to siedem tytułów:

• 0,5 mm (2014) reż. Momoko Ando,
  
• Dziewczyna z milionem (One Million Yen Girl, 2008) reż. Yuki Tanada
• Kot do wynajęcia (Rent-a-Cat, 2012) reż. Naoko Ogigami
• Marzenia na sprzedaż (Dreams for Sale, 2012) reż. Miwa Nishikawa
• Okulary (Glasses, 2007) reż. Naoko Ogigami
• Panie doktorze (Dear Doctor, 2008) reż. Miwa Nishikawa
• Tylko tam pada światło (The Light Shines Only There, 2014) reż. Mipo O

Przeglądowi towarzyszy także cykl wykładów w ramach Akademii Azjatyckiej oraz pokaz dokumentu o japońskim feminizmie Nie ma się czego bać (What are you afraid of?, 2015) w reżyserii Hisako Matsui.

Marzenia na sprzedaż, reż. Miwa Nishikawa